Tijdsverloop en toekomstige generaties

Tijdsverloop als bron van verandering en onzekerheid

In de lange periode dat we radioactief afval moeten isoleren van de biosfeer kunnen zich tal van gebeurtenissen voordoen die beslissingen over het beheer op lange termijn van dit afval in een ander daglicht plaatsen. Dit kunnen onder andere zijn:

• Technologische ontwikkelingen zoals partitie en transmutatie.
• (Geo)politieke veranderingen en besluitvorming op vlak van energievoorziening. De voorbije jaren waren er bijvoorbeeld heel wat veranderingen in het Belgische beleid op vlak van energievoorziening. Van de sluiting van alle kerncentrales ging het naar het langer openhouden van twee kerncentrales tot recent het stand-by houden van meerdere kerncentrales. Ook recente geopolitieke spanningen - zoals de oorlog in Oekraïne en de afbouw van onze energieafhankelijkheid van Rusland - kunnen bijkomende gevolgen hebben voor het nationale en Europese energiebeleid. Ze kunnen het noodzakelijk maken om nog radicalere beslissingen te nemen waardoor er opnieuw meer aandacht komt voor de productie van energie uit kerncentrales. Zo plant Nederland de bouw van nieuwe kerncentrales. Ook de groeiende aandacht voor de klimaatproblematiek kan de besluitvorming doen kantelen in het voordeel van meer kernenergie.
• Rampen en incidenten. Het valt niet uit te sluiten dat over een dergelijke periode nucleaire rampen of incidenten de besluitvorming veranderen. Denk aan de ontploffing in de kerncentrale van Tsjernobyl in 1986 en de problemen in de kerncentrale van Fukushima als gevolg van de zware aardbeving en tsunami in 2011. Ook incidenten gerelateerd aan de berging van radioactief afval (zoals een ongeluk tijdens het laden van afval in een berging in de Verenigde Staten van Amerika, of de ontdekking van lekkende vaten met radioactief afval in een onstabiele ondergrondse berging in Asse in Duitsland) kunnen leiden tot emoties en inzichten die de discussie over het bergen van radioactief afval in een andere richting sturen. 
• Veranderingen in de tijd met een impact op geologische berging van radioactief afval kunnen zich echter ook buiten de nucleaire en/of energiesector voordoen. Een voorbeeld is de klimaatverandering. Er is niemand die kan voorspellen hoe het klimaat er bij ons over tienduizend, honderdduizend of een miljoen jaar zal uitzien. Zeeën kunnen woestijnen zijn geworden of woestijnen zeeën. Zelfs een nieuwe ijstijd valt niet uit te sluiten of wie weet krijgt België een tropisch regenwoud. In onze beslissingen over het langetermijnbeheer van radioactief afval moeten we ook met dergelijke toekomstscenario’s rekening houden.
• En tot slot is er de onvoorspelbaarheid van menselijke samenlevingen. Onze streken kunnen in de toekomst mogelijk het strijdtoneel worden van oorlogen, machtsconflicten of revoluties. De beheeropties op de lange termijn voor radioactief afval moeten ook bestand zijn tegen dergelijke disruptieve evoluties.

Wat willen toekomstige generaties?

Vanuit ethisch standpunt is het belangrijk toekomstige generaties de mogelijkheid te bieden om andere strategieën voor afvalbeheer te kiezen en hen zo min mogelijk te belasten met problemen die wij hebben gecreëerd. We moeten dus een balans vinden tussen flexibiliteit en het doorgeven van vermijdbare lasten aan nieuwe generaties. 

Het valt bijvoorbeeld niet uit te sluiten dat toekomstige generaties tot veiligere opties komen voor het beheer van het afval, met geavanceerde technologieën die het afval minder schadelijk maken of met betrekking tot het terugwinnen van het afval omdat het een nuttige grondstof is voor andere doeleinden. Daarom houden we best rekening met de flexibiliteit die verschillende beheeropties en beslissingen bieden. Een geologische berging zonder de mogelijkheid om het afval terug te nemen, verhindert toekomstige generaties om een andere optie te kiezen. Behalve als zij beslissen om na de sluiting specifieke mijnbouwtechnieken toe te passen om het afval terug te halen. Deze laatste operatie zou echter zeer duur, tijdrovend en potentieel gevaarlijk zijn voor de werknemers.

Terugneembaarheid is een manier om toekomstige generaties een keuze te laten. Een keuze die hen op een bepaald moment het meest geschikt lijkt. Ze zouden bijvoorbeeld kunnen opteren om splijtbare materialen, zoals uranium of plutonium, die zich in de verbruikte splijtstof bevinden, te recycleren. En misschien kunnen in de toekomst ook andere componenten in het afval opgewaardeerd worden. In dat opzicht zou een oppervlakteopslag toekomstige generaties in staat stellen om nog gemakkelijker een andere strategie voor afvalbeheer aan te nemen. 

Deze optie houdt dan wel in dat de kennis over radioactief afval in stand gehouden moet worden en dat bepaalde vaardigheden om het afval te manipuleren, overgedragen moeten worden van generatie op generatie. Langs de andere kant leggen we dan een deel van de last om het probleem van het radioactieve afval op te lossen bij hen. Bovendien verplichten we onszelf, maar ook hen, om onderzoekstrajecten naar alternatieven verder te ontwikkelen, wat een investering in tijd, geld, menskracht en engagement vraagt.

Een passieve eindbestemming – waarbij er na meerdere tientallen jaren geen tussenkomst van toekomstige generaties meer nodig is – ontslaat ons echter evenmin van de taak om kennis en vaardigheden over te dragen. 

De voorbereiding op het bewaren van gegevens, kennis en herinneringen voor de toekomst, kan het best worden gedaan terwijl afvalbeheerplannen worden ontworpen en uitgevoerd, en op het ogenblik dat er financiële middelen voor beschikbaar zijn. Bovendien moeten we manieren vinden om deze informatie om te zetten in een taal of communicatievorm die vele honderdduizenden jaren meegaat.

Dat toekomstige leden van de samenleving in staat blijven geïnformeerde beslissingen te nemen, maakt deel uit van een ethisch verantwoord en duurzaam beheer van radioactief afval. Deze houding strookt ook met een voorzichtige benadering van veiligheid.